Kolposkopia to nieinwazyjne badanie ginekologiczne pozwalające na szczegółową ocenę szyjki macicy, pochwy oraz sromu za pomocą specjalnego mikroskopu zwanego kolposkopem. Najczęściej wykonuje się je w celu wykrycia zmian przednowotworowych lub nowotworowych w dolnych drogach rodnych, dzięki czemu odgrywa kluczową rolę w profilaktyce raka szyjki macicy. Badanie jest stosunkowo krótkie – trwa zwykle kilka do kilkunastu minut – oraz bezbolesne, co sprawia, że można je bezpiecznie przeprowadzać nawet u kobiet w ciąży. W niniejszym artykule wyjaśniamy, na czym polega kolposkopia, kiedy i dlaczego się ją wykonuje, jak przebiega badanie i jak należy się do niego przygotować, czy jest ono bolesne, co oznaczają możliwe wyniki, a także jakie znaczenie ma kolposkopia w zapobieganiu rakowi szyjki macicy.
Czym jest kolposkopia?
Kolposkop to specjalistyczny mikroskop ginekologiczny o dużym powiększeniu, używany podczas kolposkopii do dokładnego oglądania szyjki macicy, ścian pochwy i sromu.
Kolposkopia jest badaniem wziernikowym dolnego odcinka dróg rodnych, obejmującym szyjkę macicy (jej część widoczną od strony pochwy), a także pochwę i srom. W trakcie badania lekarz używa kolposkopu, czyli urządzenia optycznego działającego jak powiększający mikroskop, dzięki czemu uzyskuje obraz badanych tkanek w powiększeniu nawet do 50 razy. Pozwala to na bardzo dokładną ocenę powierzchni nabłonka (błony śluzowej) – jej struktury, zabarwienia oraz wzoru naczyń krwionośnych, co pomaga odróżnić tkanki zdrowe od ewentualnych zmian patologicznych. Nowoczesne kolposkopy często wyposażone są w kamery fotograficzne, pozwalające dokumentować obraz (zdjęcia, filmy) i monitorować ewentualne zmiany w czasie. Głównym celem kolposkopii jest wykrywanie stanów przedrakowych oraz wczesnych postaci raka szyjki macicy, a także innych nieprawidłowości w obrębie żeńskich narządów płciowych. Dzięki wysokiej czułości i dokładności, badanie to uzupełnia tradycyjną cytologię i zapewnia dokładniejszą diagnostykę niż samo rutynowe badanie ginekologiczne. Kolposkopia umożliwia precyzyjne odróżnienie zmian łagodnych od potencjalnie złośliwych, co ma ogromne znaczenie dla podjęcia właściwego leczenia na wczesnym etapie choroby.
Kiedy i dlaczego wykonuje się kolposkopię?
Kolposkopia najczęściej stanowi kolejny etap diagnostyki po nieprawidłowym wyniku badania cytologicznego (Pap test) – jeśli w rutynowej cytologii stwierdzono odchylenia od normy, lekarz kieruje pacjentkę na kolposkopię w celu dokładniejszej oceny zmian na szyjce macicy. Wskazaniem do wykonania kolposkopii mogą być również niepokojące objawy lub wyniki innych badań. Typowe wskazania do kolposkopii obejmują m.in.:
- Nieprawidłowa cytologia szyjki macicy – np. wynik sugerujący obecność nieprawidłowych komórek nabłonka (dysplazji).
- Pozytywny wynik testu na obecność wirusa HPV wysokiego ryzyka – przewlekłe zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) jest głównym czynnikiem ryzyka raka szyjki macicy; kolposkopia pozwala sprawdzić, czy wirus spowodował zmiany w nabłonku.
- Podejrzane zmiany zauważone podczas badania ginekologicznego – np. widoczna nadżerka (ektopia) na szyjce, nietypowe zmiany na powierzchni tarczy szyjki, polipy, kłykciny (brodawczaki) w obrębie szyjki lub sromu.
- Objawy takie jak krwawienie po współżyciu (tzw. krwawienie kontaktowe) – może ono sugerować istnienie zmian na szyjce macicy, które warto ocenić kolposkopowo.
- Nawracające, przewlekłe infekcje lub stany zapalne dróg rodnych o niejasnej przyczynie – długotrwałe zmiany zapalne mogą maskować poważniejsze patologie; kolposkopia pomaga je wykluczyć lub potwierdzić.
- Kontrola po leczeniu zmian na szyjce macicy – np. po zabiegach ablacyjnych (wymrażaniu, wypalaniu nadżerek) lub konizacji, kolposkopia bywa wykorzystywana do oceny, czy zmiana została w pełni wyleczona i czy nie pojawiły się nowe nieprawidłowości.
Podsumowując, kolposkopię wykonuje się po wykryciu jakichkolwiek podejrzanych nieprawidłowości w badaniach przesiewowych lub objawach ze strony szyjki macicy i sromu. Badanie to pozwala zlokalizować ewentualne zmiany, ocenić ich charakter oraz zadecydować o dalszym postępowaniu diagnostyczno-leczniczym (np. potrzebie biopsji). Dzięki kolposkopii lekarz może zidentyfikować nawet bardzo wczesne zmiany przedrakowe, co jest kluczowe dla zapobiegania rozwojowi inwazyjnego raka.
Jak przygotować się do badania kolposkopowego?
Przygotowanie do kolposkopii jest stosunkowo proste i zbliżone do przygotowania do zwykłego badania ginekologicznego. Nie jest wymagane specjalne, skomplikowane przygotowanie – nie trzeba być na czczo ani wykonywać żadnych szczególnych procedur przed wizytą. Warto jednak pamiętać o kilku zaleceniach, aby wynik badania był jak najbardziej miarodajny:
- Termin badania: Kolposkopię najlepiej zaplanować po zakończeniu miesiączki, w pierwszej połowie cyklu (tuż po krwawieniu miesięcznym). Badania nie przeprowadza się w trakcie miesiączki ani w okresie, gdy pacjentka stosuje dopochwowe leki lub globulki, ponieważ krew i wydzieliny mogą zasłonić pole widzenia. (W sytuacji pilnej, gdy istnieje silne podejrzenie nowotworu, lekarz może zdecydować o wykonaniu badania mimo trwającej menstruacji czy leczenia, aby nie opóźniać diagnozy)
- Unikanie współżycia i środków dopochwowych: Na 24–48 godzin przed badaniem należy powstrzymać się od współżycia seksualnego oraz nie stosować żadnych tamponów, irygacji, kremów ani leków dopochwowych. Dzięki temu śluzówka szyjki macicy będzie czysta, co ułatwi lekarzowi ocenę nabłonka i zauważenie ewentualnych nieprawidłowości.
- Higiena: W dniu badania wystarczy normalna higiena intymna (bez przesadnego podmywania się środkami antyseptycznymi, które mogłyby podrażnić śluzówkę).
- Dokumentacja medyczna: Warto zabrać ze sobą ostatnie wyniki cytologii, testów HPV czy innych badań dotyczących szyjki macicy, jeśli takie posiadamy – mogą one pomóc lekarzowi w interpretacji obrazu kolposkopowego.
Kolposkopia nie wymaga dodatkowych przygotowań ze strony pacjentki. W dniu badania można normalnie jeść i pić; zaleca się jedynie opróżnienie pęcherza moczowego tuż przed badaniem, aby zapewnić sobie większy komfort na fotelu ginekologicznym. Jeśli odczuwasz stres przed badaniem, spróbuj się zrelaksować – warto pamiętać, że jest to procedura rutynowa i z reguły przebiega sprawnie oraz bez komplikacji.
Jak przebiega badanie kolposkopowe?
Kolposkopia wykonywana jest w gabinecie ginekologicznym, w warunkach podobnych do standardowego badania na fotelu ginekologicznym. Pacjentka proszona jest o rozebranie się od pasa w dół i ułożenie w pozycji ginekologicznej na fotelu. Następnie lekarz zakłada wziernik dopochwowy (metalowy lub plastikowy instrument, który delikatnie rozszerza ściany pochwy) – tak jak przy wykonywaniu cytologii. Wprowadzenie wziernika może wiązać się z lekkim dyskomfortem, ale pozwala lekarzowi uwidocznić szyjkę macicy. Po założeniu wziernika kolposkop zostaje ustawiony tuż przy wejściu do pochwy, w odległości ok. 20 cm, nie dotykając ciała pacjentki. Kolposkop wyposażony jest w silne źródło światła, które oświetla wnętrze pochwy i szyjkę macicy, oraz obiektywy powiększające obraz.
Lekarz najpierw ogląda szyjkę macicy w powiększeniu “na sucho”, aby ocenić jej ogólny wygląd. Jeśli na powierzchni szyjki znajduje się śluz lub wydzielina, zostaje ona delikatnie usunięta wacikiem i powierzchnia szyjki bywa przemyta solą fizjologiczną. Dzięki temu nabłonek jest czysty i wyraźnie widoczny. Następnie specjalista może użyć zielonego filtra światła w kolposkopie, aby uwidocznić sieć naczyń krwionośnych – nietypowy obraz naczyń (np. nieregularny układ, poszerzenia) może sugerować zmiany patologiczne.
Kluczowym etapem badania kolposkopowego jest tzw. próba z kwasem octowym. Lekarz nakłada na powierzchnię szyjki macicy 3% roztwór kwasu octowego (zwykłego octu) za pomocą wacika lub sprayu. Kwas octowy wywołuje przejściowe zbielenie nieprawidłowych komórek nabłonka – jeśli na szyjce występują zmiany przedrakowe lub inne zmiany w strukturze nabłonka, po kontakcie z kwasem octowym stają się one białe (tzw. białe plamy octowe). Zdrowa tkanka zwykle nie ulega wybieleniu. Dzięki temu lekarz łatwiej identyfikuje podejrzane obszary, które mogą wymagać dokładniejszej oceny. Próba octowa pozwala wstępnie rozpoznać łagodne zmiany rozrostowe, dysplazje (stany przedrakowe), a nawet bardzo wczesnego raka szyjki macicy.
Kolejnym etapem (nie zawsze stosowanym, zależnie od oceny lekarza) jest próba jodowa Schillera. Polega ona na pokryciu powierzchni szyjki macicy płynem Lugola, czyli roztworem jodu w jodku potasu. Jod wybarwia na brązowo zdrowe komórki nabłonka, które zawierają glikogen – prawidłowy, dojrzały nabłonek płaski szyjki macicy jest bogaty w glikogen, więc równomiernie brązowieje po aplikacji jodu. Obszary, które nie barwią się brązowo (pozostają jasne), mogą świadczyć o zmianach chorobowych, ponieważ komórki zmienione (np. nowotworowo lub dysplastycznie) często mają mniej glikogenu. Trzeba jednak pamiętać, że brak wybarwienia jodem nie jest specyficzny wyłącznie dla raka – może wystąpić również przy niektórych łagodnych zmianach, np. w stanie zapalnym, przy obecności brodawczaków (kłykcin) czy tzw. ektopii (nadżerce) szyjki. Dlatego wynik próby jodowej zawsze oceniany jest łącznie z obrazem po kwasie octowym – sama próba Schillera ma ograniczoną wartość diagnostyczną, ale pomaga dopełnić obraz kolposkopowy.
Jeżeli w trakcie kolposkopii lekarz zauważy podejrzane obszary, np. miejsca, które wybieliły się po kwasie octowym lub nie zabarwiły jodem, może zdecydować o pobraniu biopsji celowanej, czyli małego wycinka tkanki z podejrzanego miejscadiag.pl. Pobranie wycinków wykonuje się specjalnymi kleszczykami biopsjnymi – zabieg ten trwa krótko. Czasem stosuje się miejscowe znieczulenie w postaci spryskania szyjki środkiem znieczulającym, ale często niewielkie biopsje pobiera się bez znieczulenia (sama szyjka macicy nie jest silnie unerwiona bólowo). Pobrany materiał zostaje utrwalony w specjalnym roztworze i wysłany do laboratorium, gdzie lekarz patomorfolog zbada go pod mikroskopem. Badanie histopatologiczne wycinka pozwala ostatecznie określić, z jakim rodzajem zmiany mamy do czynienia (np. stopień dysplazji CIN czy obecność komórek nowotworowych).
Całe badanie kolposkopowe z reguły trwa od kilku do kilkunastu minut. Po zakończeniu kolposkopii lekarz usuwa wziernik z pochwy. Pacjentka może od razu wrócić do codziennych zajęć – kolposkopia nie wymaga rekonwalescencji. Jeśli jednak była pobierana biopsja, przez 1-2 dni może występować niewielkie plamienie lub plamy krwi (to normalne). W razie pobrania wycinków zaleca się też unikanie współżycia, tamponów i kąpieli w wannie przez kilka dni, aby miejsce po biopsji mogło się wygoić.
Kolposkopia jest badaniem bardzo bezpiecznym. Przeciwwskazania ograniczają się właściwie jedynie do trwającej miesiączki i aktywnej infekcji w pochwie – poza tym badanie można wykonywać u kobiet w każdym wieku, a nawet u kobiet w ciąży (jeżeli istnieją do tego wskazania). Powikłania zdarzają się niezwykle rzadko. Niekiedy, gdy pobierane są wycinki, może wystąpić nieco obfitsze krwawienie z szyjki lub infekcja miejsca po biopsji, jednak poważniejsze komplikacje są sporadyczne. Po kolposkopii (zwłaszcza z biopsją) warto obserwować swoje samopoczucie – jeśli pojawiłaby się gorączka, bardzo nasilone krwawienie, silny ból brzucha lub niepokojące upławy, należy zgłosić się do lekarza, gdyż może to świadczyć o rozwijającym się powikłaniu (np. infekcji). Na szczęście przy zachowaniu zasad aseptyki i delikatnym wykonaniu biopsji takie sytuacje należą do rzadkości, a zyski z wykonania kolposkopii znacząco przewyższają ryzyko.
Czy kolposkopia jest bolesna?
Wiele pacjentek obawia się, że kolposkopia będzie bolesna lub bardzo nieprzyjemna. Na szczęście badanie to nie boli – jest porównywalne odczuciami do zwykłego badania ginekologicznego z założeniem wziernika. Można odczuć pewien dyskomfort przy zakładaniu wziernika dopochwowego, zwłaszcza jeśli pacjentka odczuwa napięcie mięśniowe lub ma niski próg bólu. Lekarz stara się jednak zminimalizować nieprzyjemne odczucia – używa żelu nawilżającego na wziernik, co ułatwia jego wprowadzenie i zmniejsza tarcie. Samo oglądanie szyjki kolposkopem jest zupełnie niewyczuwalne, ponieważ kolposkop nie dotyka ciała, a jedynie oświetla i powiększa obraz.
Podczas przemywania szyjki macicy płynami (solą fizjologiczną, kwasem octowym, jodyną) pacjentka może odczuć lekkie pieczenie lub szczypanie – są to jednak doznania krótkotrwałe i niezbyt nasilone. Pobranie wycinka (biopsja) z szyjki macicy również zwykle nie jest odczuwane jako silny ból – pacjentki opisują to raczej jako krótkie ukłucie lub skurcz. W razie potrzeby lekarz może zastosować znieczulenie miejscowe, ale najczęściej nie jest to konieczne. Ogólnie kolposkopia jest badaniem nieinwazyjnym i bezbolesnym – ewentualny dyskomfort jest niewielki i trwa bardzo krótko. Cała procedura przebiega sprawnie, w ciągu kilkunastu minut, dzięki czemu nawet osoby o niższej tolerancji bólu nie powinny obawiać się o swój komfort. Wiedząc o tym, warto podejść do badania bez nadmiernego stresu, co dodatkowo ułatwi przebieg kolposkopii (zdenerwowanie może powodować napięcie mięśni i utrudniać badanie).
Co oznaczają możliwe wyniki kolposkopii?
Wynik kolposkopii jest zwykle dostępny natychmiast po zakończeniu badania – lekarz na bieżąco widzi obraz i może ocenić, czy są obecne jakieś nieprawidłowości. Po kolposkopii lekarz sporządza opis wyniku badania kolposkopowego. Może on być sformułowany opisowo lub z użyciem klasyfikacji. Najczęściej wyróżnia się następujące kategorie wyniku kolposkopii:
- Wynik prawidłowy – szyjka macicy ma prawidłowy wygląd, nie stwierdza się żadnych podejrzanych zmian. Nabłonek strefy transformacji (obszar, gdzie przylega nabłonek pochwowy płaski i kanału szyjki walcowaty) jest regularny, równomiernie różowy, brak białych zmian po kwasie octowym, brak nietypowych naczyń. Taki wynik oznacza, że nie ma oznak ani raka, ani zmian przedrakowych – pacjentka może być spokojna, wystarczą jej rutynowe badania kontrolne w przyszłości.
- Wynik nieprawidłowy – stwierdzono pewne odchylenia w obrazie kolposkopowym sugerujące zmiany przednowotworowe. Mogą to być np. białe pola nabłonka uwidocznione w próbie octowej, obecność mozaiki lub punktowania (charakterystyczny wygląd zmienionego nabłonka), nietypowe naczynia krwionośne na szyjce lub inne nieprawidłowe struktury. Wynik nieprawidłowy kolposkopii zwykle określa się bardziej szczegółowo stopniem nasilenia zmian. Często używa się podziału na zmiany małego stopnia (I stopnia) – odpowiadające łagodnym nieprawidłowościom, najpewniej stanowiującym dysplazję niskiego stopnia (CIN 1), oraz zmiany dużego stopnia (II stopnia) – wskazujące na bardziej zaawansowane zmiany przedrakowe (dysplazja średniego lub wysokiego stopnia, CIN 2/3). Im wyższy stopień zmiany kolposkopowej, tym większe prawdopodobieństwo, że histopatologia wykaże istotną dysplazję wymagającą leczenia. Należy podkreślić, że wynik nieprawidłowy nie oznacza od razu raka – w większości przypadków wykryte zmiany mają charakter przednowotworowy lub nawet łagodny, a nie rozwiniętego nowotworu. Taki wynik jednak wymaga dalszego postępowania, najczęściej pobrania biopsji (jeśli nie była jeszcze pobrana) i oceny histopatologicznej, aby potwierdzić diagnozę. Na podstawie wyniku histopatologii lekarz zaplanuje ewentualne leczenie (np. zabieg usunięcia zmiany).
- Wynik niesatysfakcjonujący / kolposkopia nieadekwatna – oznacza to, że badanie nie dało jednoznacznych informacji, np. z powodu ograniczonej widoczności. Może się tak zdarzyć, gdy granica między nabłonkiem płaskim a gruczołowym na szyjce (tzw. strefa transformacji) nie była w całości widoczna, albo gdy w tle obecny był nasilony stan zapalny, krew czy wydzielina zasłaniająca pole widzenia. W takim przypadku nie można wyciągnąć pewnych wniosków diagnostycznych i zazwyczaj konieczne jest powtórzenie kolposkopii po pewnym czasie, już po wyleczeniu stanu zapalnego lub w bardziej sprzyjających warunkach. Lekarz może też zalecić dodatkowe badania (np. powtórną cytologię, test HPV lub od razu wykonanie diagnostycznego zabiegu wyłyżeczkowania kanału szyjki) w celu wyjaśnienia sytuacji.
- Inne stwierdzone zmiany – czasem w wyniku kolposkopii lekarz opisuje także inne, łagodne nieprawidłowości widoczne w trakcie badania. Mogą to być np. polipy szyjki macicy (łagodne uszypułowane wyrośla z kanału szyjki), ektopia (nadżerka) części pochwowej szyjki czy zmiany zapalne. Takie rozpoznania wskazują na obecność zmian, które nie są stanami przedrakowymi, ale mogą wymagać leczenia lub obserwacji z innych względów. Na przykład polipy często usuwa się mechanicznie, choć nie są one groźne, natomiast nadżerki mogą wymagać leczenia, jeśli dają objawy.
Po kolposkopii lekarz omawia z pacjentką wstępne wyniki. Jeśli była wykonywana biopsja, ostateczny wynik diagnozy pochodzi z badania histopatologicznego – na niego trzeba poczekać zwykle kilka dni do paru tygodni, w zależności od laboratorium. Wynik histopatologii powie dokładnie, czy zmiana była np. lekką dysplazją, ciężką dysplazją (stan przedrakowy) czy rakiem inwazyjnym, i pozwoli zaplanować dalsze leczenie. Prawidłowy wynik kolposkopii daje dużą pewność, że szyjka macicy jest zdrowa – w takiej sytuacji pacjentka wraca do rutynowych badań przesiewowych (cytologia co kilka lat, zgodnie z zaleceniami). Nieprawidłowy wynik kolposkopii z potwierdzoną dysplazją zwykle oznacza konieczność leczenia, np. zabiegu usunięcia zmienionego nabłonka (metodą konizacji chirurgicznej, laserowej lub wymrożenia, w zależności od sytuacji). Dzięki temu można usunąć zmiany przedrakowe i zapobiec rozwojowi raka.
Warto zaznaczyć, że kolposkopia jest badaniem subiektywnym, a dokładność wyniku zależy od doświadczenia lekarza oraz jakości sprzętu optycznego. Dlatego ważne jest, by w przypadku wątpliwości co do wyniku skonsultować się ze specjalistą mającym duże doświadczenie kolposkopowe lub nawet powtórzyć badanie dla pewności. Mimo tych ograniczeń, kolposkopia w rękach doświadczonego lekarza cechuje się wysoką czułością i specyficznością w wykrywaniu istotnych zmian szyjki macicy.
Znaczenie kolposkopii w profilaktyce raka szyjki macicy
Rak szyjki macicy jest nowotworem, któremu można w dużej mierze zapobiec dzięki profilaktyce i wczesnemu wykrywaniu zmian przedrakowych. Kolposkopia odgrywa w tym procesie niezwykle ważną rolę. Jest ona uzupełnieniem badań przesiewowych (cytologii i testów HPV) – podczas gdy cytologia pozwala wyłowić pacjentki z grupy ryzyka (takie, u których komórki wyglądają podejrzanie), kolposkopia umożliwia potwierdzenie i dokładną lokalizację tych zmian na szyjce oraz ocenę ich zaawansowania. W praktyce, dzięki kolposkopii lekarz może wykryć nawet niewielkie ogniska dysplazji zanim przekształcą się one w raka inwazyjnegofemimea.pl. Badanie to pozwala też od razu pobrać wycinki do analizy, co przyspiesza diagnostykę.
Regularne wykonywanie badań cytologicznych (Pap) i następowych kolposkopii w razie nieprawidłowego wyniku cytologii sprawiło, że w krajach, gdzie działa program przesiewowy, zachorowalność na raka szyjki macicy znacząco spadła. Kolposkopia jest skuteczną metodą wykrywania zmian przednowotworowych lub wczesnego raka – wykrycie takich zmian pozwala na wczesne leczenie i daje szansę na całkowite wyleczenie zanim rozwinie się zaawansowana choroba. Można powiedzieć, że kolposkopia stanowi pomost między skriningiem a leczeniem: wskazuje, u których pacjentek i w którym miejscu konieczna jest interwencja. Dzięki temu wiele kobiet jest leczonych na etapie stanu przedrakowego, zanim nowotwór zdąży się rozwinąć.
W profilaktyce raka szyjki macicy kolposkopia bywa wykorzystywana nie tylko jako badanie diagnostyczne przy nieprawidłowej cytologii, ale również jako element regularnej kontroli ginekologicznej – zwłaszcza u kobiet obciążonych czynnikami ryzyka (np. przewlekła infekcja HPV, wcześniejsze leczenie dysplazji). Choć standardowo u zdrowych kobiet bez objawów podstawą profilaktyki jest cytologia co 3-5 lat, to dodatkowa kolposkopia może pomóc wykryć zmiany pominięte przez cytologię. Zdarza się bowiem, że wynik cytologii bywa fałszywie prawidłowy pomimo istnienia zmian – kolposkopia zwiększa szansę ich wykrycia we wczesnym stadium.
W dobie profilaktyki pierwotnej, jaką jest szczepienie przeciw HPV, rola kolposkopii może w przyszłości ulec zmianie (spodziewamy się mniej zmian przedrakowych dzięki szczepieniom). Niemniej jednak obecnie pozostaje ona niezastąpionym narzędziem w wykrywaniu i nadzorze stanów przednowotworowych szyjki macicy. Każda kobieta, u której stwierdzono wskazania, powinna bez zwlekania poddać się kolposkopii – może to dosłownie uratować jej życie, umożliwiając wykrycie i wyleczenie zmian zanim przekształcą się w groźnego raka. Regularna profilaktyka, obejmująca cytologię, testy na HPV oraz w razie potrzeby kolposkopię, sprawia że rak szyjki macicy staje się chorobą w dużej mierze uniepalnioną – wykrytą wcześnie, daje się całkowicie wyleczyć. Kolposkopia zaś jest jednym z filarów tej profilaktyki, dając lekarzom dokładne narzędzie do oceny zdrowia szyjki macicy i pacjentkom – poczucie bezpieczeństwa, że robią wszystko, by uchronić się przed rozwojem raka.
Autor tekstu
dr hab. n. med. Radosław Słopień
Specjalista ginekologii i położnictwa, specjalista endokrynologii
