Dlaczego tarczyca ma znaczenie w ciąży?
Tarczyca wytwarza hormony (T4 i T3), które regulują metabolizm, pracę serca, temperaturę ciała i – co szczególnie ważne w ciąży – rozwój mózgu płodu. Do około 12.–14. tygodnia ciąży dziecko praktycznie polega na hormonach tarczycy mamy. Jeśli hormonów jest za mało (niedoczynność tarczycy), rośnie ryzyko niekorzystnych następstw dla mamy i dziecka. Dobra wiadomość: prawidłowo prowadzona terapia jest bezpieczna i skutecznie minimalizuje ryzyko.
Co dzieje się z tarczycą w ciąży? (fizjologia w pigułce)
- hCG (hormon ciążowy) działa „tarczycowo-pobudzająco” → TSH fizjologicznie spada w I trymestrze.
- Estrogeny zwiększają białko wiążące hormony tarczycy → rośnie całkowity T4, ale FT4 (wolna frakcja) pozostaje kluczowa.
- Zapotrzebowanie na hormony rośnie o ok. 25–50% już we wczesnej ciąży.
- Jod – ciąża zwiększa jego zużycie i wydalanie; niedobór utrudnia produkcję hormonów.
Rodzaje niedoczynności tarczycy w ciąży
- Jawna (overt): TSH podwyższone i FT4 obniżone. Bez dyskusji – wymaga leczenia.
- Subkliniczna: TSH podwyższone, FT4 prawidłowe. Decyzję o leczeniu podejmuje się na podstawie poziomu TSH, przeciwciał anty-TPO i sytuacji klinicznej (ciąża, poronienia, leczenie niepłodności).
- Niedobór jodu / poporodowe zapalenie tarczycy / Hashimoto – najczęstsza przyczyna to autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (Hashimoto).
Objawy – czym różni się niedoczynność od „typowych dolegliwości ciężarnych”?
Część objawów się nakłada (zmęczenie, senność, przyrost masy ciała, zimno). Sygnały bardziej „tarczycowe” to m.in.: sucha skóra, zatwardzenia, spowolnienie, obrzęki twarzy, bardzo niski puls, nieadekwatny przyrost masy, obniżony nastrój. Pewność daje badanie TSH i FT4.
Kogo i kiedy badać?
- Na pewno: kobiety z chorobami tarczycy w wywiadzie, dodatnimi anty-TPO, cukrzycą typu 1, innymi chorobami autoimmunologicznymi, po poronieniach, w niepłodności/IVF, z wolem, guzkiem tarczycy, z objawami.
- W praktyce wiele ośrodków bada TSH u wszystkich ciężarnych na początku ciąży (to proste i tanie).
Ważne: w ciąży stosujemy odmienne zakresy TSH. Jeśli nie ma lokalnych norm:
- I trymestr: górna granica ~ 4,0 mIU/l (kiedyś 2,5; dziś częściej 4,0 gdy brak populacyjnych norm),
- II–III trymestr: ~4,0 mIU/l.
Zawsze interpretujemy razem z FT4 i obrazem klinicznym.
Dlaczego niedoczynność wymaga leczenia?
Dla mamy: wyższe ryzyko nadciśnienia indukowanego ciążą, stanu przedrzucawkowego, anemii, hiponatremii, krwotoku poporodowego, depresji poporodowej.
Dla dziecka: poronienie, poród przedwczesny, niska masa urodzeniowa, gorszy rozwój neurokognitywny (zwłaszcza przy nieleczonej jawnej niedoczynności w I trymestrze).
Dobrze dobrana terapia zniweluje te ryzyka.
Leczenie: lewotyroksyna (L-T4)
To syntetyczny hormon tarczycy identyczny z naturalnym T4 – bezpieczny w ciąży i laktacji.
Jeśli już przyjmujesz L-T4 przed ciążą
- W chwili pozytywnego testu zwiększ dawkę o ~25–30% (praktycznie: +2 dodatkowe dawki tygodniowo, np. „dwa dni biorę podwójnie”).
- Skontaktuj się z lekarzem i zrób kontrolne TSH + FT4; korekty dawki wg wyniku.
Jeśli rozpoznano niedoczynność w ciąży
- Jawna: rozpocznij L-T4 od razu (typowo 1,6–2,0 µg/kg mc./dobę, ale lekarz dostosuje).
- Subkliniczna: zwykle leczymy, zwłaszcza gdy: TSH ≥ 4,0 mIU/l lub anty-TPO dodatnie albo towarzyszy niepłodność/poronienia.
Cele i monitorowanie
- Docelowo TSH w dolnej–środkowej części zakresu trymestrowego (często ~0,5–2,5 mIU/l).
- Kontrola TSH/FT4 co 4 tygodnie do 20. tyg., potem raz w II połowie ciąży lub częściej przy zmianach dawki/objawach.
Jak przyjmować lek
- Rano, na czczo, popijając wodą; min. 30–60 min do śniadania.
- Prenatalne żelazo, wapń, magnez, probiotyki – co najmniej 4 godziny po L-T4, bo obniżają wchłanianie.
- Kawa/soja/dużo błonnika – również mogą osłabiać wchłanianie.
Po porodzie
- Zwykle wróć do dawki sprzed ciąży (jeśli była zwiększana).
- Kontrola TSH 6–8 tygodni po porodzie – pamiętaj o ryzyku poporodowego zapalenia tarczycy (przejściowa nadczynność → niedoczynność).
Jod – ile i w jakiej formie?
- Dzienne zapotrzebowanie w ciąży: ok. 220–250 µg jodu, w laktacji 250–290 µg.
- Najprościej: prenatal z 150 µg jodku potasu + dieta (jodowana sól kuchenną stosujemy oszczędnie, ale regularnie; ryby morskie 1–2×/tydz.; nabiał).
- Wyjątek: jeśli masz aktywną nadczynność leczoną tyreostatykami – nie suplementuj jodu bez zgody lekarza.
Specjalne sytuacje
- Hashimoto / dodatnie anty-TPO: wyższe ryzyko wzrostu zapotrzebowania na L-T4 i poporodowego zapalenia tarczycy → bliższy monitoring.
- In vitro / niepłodność: dążymy do TSH zwykle < 2,5 mIU/l przed poczęciem; często leczymy subkliniczną niedoczynność, zwłaszcza przy anty-TPO+.
- Ciąża mnoga: większe zapotrzebowanie na hormony – korekty dawki bywają częstsze.
- Anemia / suplementy żelaza: planuj harmonogram tak, by nie kolidował z L-T4.
- Choroby współistniejące / leki (IPP, metoklopramid, sertralina, karbamazepina) – mogą wpływać na wchłanianie/metabolizm → konieczna kontrola TSH.
„Plan działania” krok po kroku
- Test ciążowy dodatni? Jeśli masz chorobę tarczycy → zwiększ L-T4 o ~25–30% i zrób TSH/FT4 w 2 tygodnie.
- Nowa diagnoza? Przy TSH powyżej zakresu dla trymestru (zwł. z niskim FT4) – rozpocznij L-T4 zgodnie z zaleceniem lekarza.
- Kontrole: co 4 tygodnie do 20. tyg., potem przynajmniej raz w II połowie ciąży.
- Cel: TSH zwykle ~0,5–2,5 mIU/l (w zależności od lokalnych norm), FT4 w górnej połowie normy.
- Suplementacja: jod 150 µg/d w prenatalsach (chyba że przeciwwskazana), wit. D, żelazo gdy trzeba – ale nie razem z L-T4.
- Po porodzie: powrót do dawki sprzed ciąży, TSH za 6–8 tygodni; obserwuj się pod kątem poporodowego zapalenia tarczycy.
Na co zwrócić uwagę i kiedy pilnie do lekarza?
- Uporczywe kołatania serca, drżenia, nagła utrata masy (możliwa nadmierna dawka / nadczynność).
- Znaczne osłabienie, narastająca nietolerancja zimna, obrzęki, zaparcia mimo leczenia (niedostateczna dawka).
- Objawy stanu przedrzucawkowego: silny ból głowy, zaburzenia widzenia, nagłe obrzęki, wysokie ciśnienie.
Po narodzinach dziecka
W Polsce (i większości krajów) wszystkie noworodki mają przesiew w kierunku wrodzonej niedoczynności tarczycy – kilka kropli krwi z pięty. Wynik dodatni wymaga szybkiej diagnostyki i – jeśli potwierdzony – wczesnego włączenia L-T4, co pozwala na prawidłowy rozwój dziecka.
Autor tekstu
dr hab. n. med. Radosław Słopień
Specjalista ginekologii i położnictwa, specjalista endokrynologii
